بومی سازی شاخصهای فیزیکی و اجتماعی ظرفیت برد گردشگری در اماکن تاریخی و فرهنگی احیاء شده در ایران

گردشگری تاریخی و فرهنگی یکی از شاخه¬های رو به رشد صنعت گردشگری در جهان است که بر اساس بازدید گردشگران از اماکن تاریخی و فرهنگی است. با افزایش تعداد گردشگران ورودی و نیز رونق گردشگری تاریخی داخلی نیاز به تدبیر اندیشی جهت مدیریت صحیح در برنامه¬ریزی گردشگری برای حفظ منابع گردشگری، بیش ازپیش احساس می¬شود. در پی روند توسعه ی مفاهیم ظرفیت برد گردشگری در اماکن تاریخی جهان، پژوهش حاضر با پرداختن به موضوع بومی سازی شاخص های فیزیکی و اجتماعی ظرفیت برد گردشگری در اماکن تاریخی و فرهنگی احیاء شده در ایران، درصدد ایجاد یک الگوی عملی برای مدیریت صحیح اماکن تاریخی احیاء شده در جهت توسعه ی گردشگری پایدار در ایران است. این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی- کاربردی است و هدف اساسی آن تبیین روابط بین مفاهیم ظرفیت برد گردشگری و حفاظت اماکن تاریخی احیاء شده برای افزودن به مجموعه ی دانش در زمینه ی توسعه ی پایدار گردشگری ایران است. روش اجرای این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی است و گردآوری داده¬ها به دو روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است. در این پژوهش با استفاده از مدل "مدیریت سازگار آثار تاریخی" وضعیت فیزیکی و اجتماعی در اماکن تاریخی احیاء شده ارزیابی می¬شود. سپس با استفاده از روش "آزمون وزن دهیِ چند معیاره ی ظرفیت برد" بهترین عملِ مدیریتی برای دستیابی به سازگاری با شاخص¬ها و استانداردهای بومی سازی شده ی ظرفیت برد، مشخص می¬شود. بررسی ویژگی¬های دوازده گروه از اماکن تاریخی ایران که قابلیت احیاء و کاربری مجدد را دارند، نشان می¬دهد که ویژگی¬های جغرافیایی طبیعی، جغرافیای فرهنگی، تنوع قومیتی، باورهای مذهبی و ارزش¬های اجتماعی مردم ایران سبب شده است که در طول تاریخ، فضاهای معماری با کاربری¬های متنوع به وجود بیایند. همواره پنج اصل مهم در معماری سنتی ایران یعنی مردم¬واری، درون¬گرایی، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی و نیارش حفظ شده¬اند. در ارزیابی وضعیت فیزیکی و کالبدی اماکن تاریخی احیاء شده، این پنج اصل و نیز حریم منظری، کالبدی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باید مدنظر قرار گیرند. بر اساس یافته¬های این پژوهش، کاربری¬های پیشنهاد شده از سوی "موسسه ی صندوق احیاء اماکن تاریخی و فرهنگی" برای برخی از اماکن سازگاری متناسبی ندارد و هویت تاریخی و فرهنگی این اماکن را مدنظر قرار نداده است. روش¬های برآورد ظرفیت برد فیزیکی در اماکن تاریخی احیاء شده ی ایران، با در نظر گرفتن عوامل محدود¬کننده ی متفاوت و منحصر به این اماکن، روش مناسبی جهت دستیابی به حالت بهینه است. تلفیق روش¬ "مدیریت سازگار اماکن تاریخی" و روش¬های برآورد ظرفیت برد فیزیکی و اجتماعی، با در نظر گرفتن شرایط و ویژگی¬های گردشگران، جامعه ی محلی و اماکن تاریخی روش مناسبی برای تعیین وضعیت فیزیکی و اجتماعی اماکن تاریخی احیاء شده است.